‘Ba cheart cur le líon na líonraí Gaeilge ó thuaidh’ – Uachtarán Chonradh na Gaeilge

Tá sé ráite ag Uachtarán Chonradh na Gaeilge Ciarán Mac Giolla Bhéin gur cheart cur leis na líonraí Gaeilge ó thuaidh agus go gcuirfí “na hacmhainní cuí” ar fáil do phobail na líonraí sin lena “bhfís uaillmhianach dá dteanga” a fhíorú.

Mhol Mac Giolla Bhéin an cur chuige atá luaite sa reachtaíocht nua teanga a tugadh isteach in Albain an tseachtain seo caite, is é sin go dtabharfaí aitheantas do “ceantair atá suntasach ó thaobh teanga de”. Dúirt Mac Giolla Bhéin gur maith a rud a bheadh san aitheantas sin go bhfuil sé níos tábhachtaí acmhainní a chur ar fáil ná aitheantas oifigiúil a thabhairt.

“Más tábhachtach stádas is tábhachtaí i bhfad na hacmhainní is ceart teacht leis agus, bíodh sé in Albain nó in Éirinn, tá dualgas ar na húdaráis a dhéanamh cinnte go bhfuil na hacmhainní cuí ag na pobail seo fís uaillmhianach dá dteanga agus dá gceantair a leagan amach agus a fhíorú,” a dúirt sé.

Dúirt Mac Giolla Bhéin go n-aithníonn Conradh na Gaeilge “na forbairtí dearfacha” i leith Ghaeilge na hAlban atá tarlaithe le tamall de bhlianta anuas ach gur gá aird a dhíriú ar an ngéarchéim teanga atá sna ceantair thraidisiúnta Ghàidhlig in Albain “mar ábhar práinne”.

“Molann muid an cur chuige atá luaite i reachtaíocht nua teanga na hAlban le ‘ceantair atá suntasach ó thaobh teanga de’ a aithint agus aithníonn muid na forbairtí dearfacha i gceantair ar nós Ghlaschú le blianta beaga anuas, cé go bhfuil géarchéim leanúnach teangeolaíochta sna ceantair dhúchasacha nach mór dul i ngleic léi mar ábhar práinne,” a dúirt sé.

Cé nach bhfuil a leithéid de rud ann agus aitheantas oifigiúil mar cheantar Gaeltachta, mar atá ó dheas, ná aitheantas mar cheantar atá suntasach ó thaobh teanga de, mar atá in Albain anois, tá péire de ‘Líonraí Gaeilge’ Fhoras na Gaeilge sa Tuaisceart: Béal Feirste Thiar agus Carn Tóchair.

Is éard is ‘líonra Gaeilge’ ann ná ceantar a bhfuil “mais chriticiúil bainte amach aige” ó thaobh tacaíocht an phobail don teanga. Aithníodh iad faoi Acht na Gaeltachta 2012 chaon taobh den teorainn agus tá pleananna teanga i bhfeidhm iontu mar atá i gcás na limistéir pleanála teanga sa Ghaeltacht agus na bailte seirbhíse Gaeilge taobh amuigh di.

“Tá dhá cheantar ó thuaidh ina bhfuil stádas faoi leith acu mar líonraí Gaeilge: mo cheantar féin in Iarthar Bhéal Feirste san áireamh, agus Carn Tóchair.

“Tugann an t-aitheantas sin deis dúinn, ar bhonn ceantarbhunaithe, riachtanais an phobail a mheas, bearnaí sa tsoláthar a aithint, agus plean teanga a chur i gcrích le dul i ngleic leo. Molann muid go leathnófar seo amach chuig ceantair eile ó thuaidh, áiteanna a bhfuil pobail bhríomhara Ghaeilge iontu faoi láthair,” a dúirt sé.

Faoin reachtaíocht nua a tugadh isteach in Albain an tseachtain seo caite, beidh bliain ag na húdaráis áitiúla ceantair atá “suntasach ó thaobh teanga de” a aithint. Is éard is brí leis sin ná “ceantar a bhfuil líon suntasach daoine ann a bhfuil scileanna Gàidhlig acu” – 20% den daonra – nó ceantar nach bhfuil go leor cainteoirí Gàidhlig ann ach a bhfuil “ceangal stairiúil” aige leis an teanga; ceantar a bhfuil an t-oideachas trí Ghàidhlig ar fáil ann; nó ceantar ina mbíonn “imeacht suntasach a bhaineann leis an nGàidhlig nó leis an gcultúr Ghaelach” ar siúl.

Dá dtabharfaí an reachtaíocht chéanna isteach sa Tuaisceart is a tugadh isteach in Albain le deireanas, d’fhéadfaí 461 ceantar ó thuaidh, ar a laghad, a aithint mar ‘ceantar atá suntasach ó thaobh teanga de’.

Tuairiscíodh i nDaonáireamh 2021 go raibh cumas sa Ghaeilge ag os cionn 20% den daonra in 461 de na 936 barda toghcháin sa Tuaisceart. Bheifí in ann áiteanna a bhfuil céatadán níos lú ná sin iontu a chur san áireamh freisin ach an Ghaelscolaíocht a bheith ar fáil iontu nó “imeacht suntasach” a bhaineann leis an teanga nó leis an gcultúr a bheith á reáchtáil iontu.